361 - Een feestelijk gedicht

Onlangs kocht ik weer een interessante gelegenheidsuitgave die mij op het pad van Russische poëzie bracht. Dat is niet een groot aandachtsgebied voor mij, maar zoals wel vaker kwam er vervolgens nog meer aanvulling van Russische poëzie in mijn bibliotheek. Dat zat zo.

In 2019 vierde het Leidse antiquariaat Burgersdijk en Niermans haar 125-jarig bestaan. Over dit veilinghuis heb ik al vaker geschreven, maar het is natuurlijk onmogelijk om de roemruchte geschiedenis ervan in een paar zinnen samen te vatten. Op de eigen website staat een handzame geschiedenis voor wie wat meer wil weten. Voor nu goed om te weten is dat het veilinghuis vrijwel permanent gevestigd is geweest aan de Nieuwsteeg in Leiden en genoemd is naar twee medewerkers van de de Leidse uitgeverij Brill die de veilingactiviteiten van Brill eind 19e eeuw overnamen. Zij noemden het pand weer Templum Salomonis, naar de eerdere bewoner van het pand Philips van Leyden, de 14e eeuwse jurist en boekenverzamelaar. Over hem schreef ik al eerder, naar aanleiding van een publicatie over zijn bibliotheek.

Bijzonder aan het pand aan de Nieuwsteeg is dat de gevel sinds 1992 een gedicht draagt van de Russische dichteres Marina Tsvetajeva. Dat gedicht was het eerste van een hele reeks aan Leidse muurgedichten, die je allemaal hier kunt zien. Het gedicht van Tsvetajeva werd destijds illegaal aangebracht door Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins. Later werd het initiatief omarmd door de gemeente Leiden en werden nog veel meer van dergelijke muurgedichten aangebracht. Meer over de aanleiding voor deze actie en de keuze voor dit gedicht is te lezen in dit artikel uit Levende Talen Magazine. 

Het is ditzelfde gedicht dat uiteindelijk ook terechtkwam op de gelegenheidsuitgave bij het jubileum van het veilinghuis. Waar het op de muur van het pand nog in het cyrillisch staat, is het in deze uitgave vertaald afgedrukt. De vertaling is van Marja Wiebes en Margriet Berg. Het gedicht is te mooi om hier niet te herhalen. Vooral de laatste strofe maakt het ook erg passend voor een plek op de gevel van een veilinghuis…

Mijn verzen, die ik jong al heb geschreven, 

Voordat ik wist een dichteres te zijn,  

Als vuurwerk spattend, vonkend en vol leven,

Bruisend als een fontein,

 

En die als kleine duivels binnendrongen

In 't rijk dat vol van droom en wierook was,

Mijn verzen, die de dood, de jeugd bezongen,

- En niemand die ze las!

 

Die op bestofte winkelplanken kwijnen

Waar niemand ze een blik ooit waardig keurt!

Mijn verzen komen, zoals goede wijnen,

Nog wel eens aan de beurt. 

Zoals de eerste zin al aangeeft, was Tsvetajeva nog maar jong toen ze dit gedicht schreef, in 1913. Daarna publiceerde ze een imposant oeuvre, maar leidde een tragisch leven dat uiteindelijk leidde tot haar zelfmoord in 1941. Inmiddels wordt ze gezien als een van de meest toonaangevende dichters in Rusland.

De jubileumuitgave was niet te koop, maar werd verspreid onder de aanwezigen bij het symposium van Burgersdijk en Niermans op 1 mei 2019 in Leiden. Eén van de bijdragen op dit symposium, van J.F. (Freek) Heijbroek, is afgedrukt in tijdschrift De Boekenwereld. Heijbroek gaat in op de geschiedenis van verschillende Leidse antiquariaten. Wie er verder sprak op dit symposium heb ik niet terug kunnen vinden, alleen schrijft Heijbroek in zijn artikel dat Anton van der Lem dagvoorzitter was. 

Hoeveel exemplaren er werden gedrukt van dit gedicht staat niet vermeld, alleen dat het een beperkte oplage was. Ik heb zelf nummer 154, de oplage was dus niet heel klein. Toch vind ik nergens een vermelding dat deze uitgave te koop wordt of werd aangeboden. Meestal blijven er van zo’n oplage wel wat exemplaren beschikbaar via boekwinkeltjes.nl of antiqbook, maar nu is dat niet zo.

Toen ik het exemplaar op de kop tikte was ik wat teleurgesteld, omdat er een grote rode vlek rechts onderaan zit, het ziet er uit als de afdruk van een wijnglas. Ik dacht dat dit het gevolg was van het ronddelen op het symposium: kennelijk had een ontvanger het ergens neergelegd, en toen was er wijn op gemorst. Zoiets. Ik vond het nogal slordig: krijg je zo’n mooie uitgave, mors je er meteen wijn op. Het kan gebeuren, maar jammer dat ik dan geen ongeschonden exemplaar heb.

Maar niets bleek minder waar. Bij het lezen van het eerder aangehaalde artikel in Boekenwereld zag ik een foto die is genomen op het symposium. Daarop stond een afbeelding van precies deze uitgave, met een identieke vlek erop. Het is nog net te zien dat dit een Romeins genummerd exemplaar is, daarmee lijkt de stelling gerechtvaardigd dat deze vlek doelbewust is aangebracht op alle exemplaren, een mooie knipoog naar het feestelijke karakter ervan! Gelukkig heb ik tóch een ongeschonden exemplaar. Maar hoeveel bezitters zullen net als ik eerst teleurstelling hebben gevoeld omdat ze dachten dat het een beschadigd exemplaar was?

Een overstap naar De Roos

Om twee redenen kan ik nu een overstap maken naar uitgaven van Stichting de Roos. Allereerst omdat ik mij herinner dat ik hetzelfde gevoel had toen ik een exemplaar kocht van Le petit poucet van Charles Perrault, uitgegeven door Stichting de Roos in 1969. Het omslag van die uitgave ziet er versleten en verweerd uit. Toen ik het kocht dacht ik ook die keer dat ik een slecht exemplaar te pakken had, maar dit bleek ook hier onderdeel van het ontwerp.

De tweede reden is dat ik niet al te lang na de uitgave van Tsvetajeva een recente uitgave van Stichting de Roos kocht waarin 5 jonge Russische dichters centraal staan. Deze uitgave uit 2024, nr. 198 van De Roos, bevat poëzie van auteurs in ballingschap en zijn eerdere gepubliceerd in het tijdschrift 5th Wave, dat mede wordt uitgeven door Van Oorschot. De titel is Voorlopige resultaten. De dichters reflecteren op actuele gebeurtenissen, waaronder de oorlog in Oekraïne. Een parallel met Tsvetajeva is dat zij het gedicht Mijn verzen ook schreef als jonge dichter, en ook in tijden van onrust en oorlog, net als de dichters van nu. En dat zij ook een tijdje in ballingschap buiten Rusland heeft gewoond. De bijdragen werden geselecteerd door Maxim Osipov. 

Meer Russische poëzie tot slot

Met deze twee uitgaven heb ik inmiddels aardig wat Russische poëzie in mijn collectie. Zoals gezegd, ik zoek er niet speciaal naar maar al met al groeit het aardig.Want ik heb nog wat meer in mijn bezit, de meeste verschenen als bibliofiele of bijzondere uitgave. De jaarlijkse nieuwjaarsuitgave van Stichting de Roos in 2024 was namelijk een separaat uitgeven gedicht uit Voorlopige resultaten, van de hand van Michaïl Aisenberg. Ook Burgersdijk en Niermans publiceerde meer in dit genre: in 2020 verscheen bij hen het nieuwjaarsgeschenk Soldaat van papier, poëzie van Boelat Okoedzjava. Verder verscheen bij Stichting de Roos in 2017 al een uitgave van de dichter Anna Achmatova met als titel Avond. Als speciale uitgave van Februari boekhandels verscheen in 2017 een boekje met vier gedichten van Aleksandr Blok in de vertaling van Jean-Pierre Rawie. Van diezelfde auteur heb ik ook nog een uitgave van de vermaarde Insel-Bücherei met een aantal gedichten. En tot slot heb ik nog wat uitgaven van Daniil Charms, waar ik in 2011 al over schreef. En als laatste moet ik natuurlijk Poesjkin’s bekende werk Jevgeni Onegin, de roman in verzen, noemen. Al met al natuurlijk maar een minuscule selectie uit de immense Russische literatuur en volstrekt niet representatief. Desondanks meer titels dan ik dacht te hebben toen ik aan dit stukje begon. 

360 - Aanvullingen boeken-brieven Jan van Herreweghe

Ik heb al een paar keer geschreven over de indrukwekkende serie boeken van Jan van Herreweghe die verschijnt onder de titel “Het menselijk tekort bij een teveel aan papier”. Bijna elk jaar weer verschijnt een nieuwe uitgave, steeds een bundeling brieven aan “boekenvriend André”, waarin alle aspecten van boeken verzamelen, bibliofilie, lezen, bibliotheken en het ontmoeten van auteurs worden beschreven. Jan heeft schijnbaar alles gelezen en iedere nog levende auteur ontmoet en al diens boeken laten signeren. Elke brief is rijk aan details en gelukkig voorzien van een uitgebreide bronvermelding, zodat de lezer direct zelf aan de slag kan om de door Jan besproken boeken aan te gaan schaffen. Daarom gaat het lezen van zijn boeken niet zo snel: na elk hoofdstuk moet je eerst weer een tijdje zoeken op boekwinkeltjes, antiqbook en marktplaats om je tekorten aan te vullen.

Toch lijkt het ook Jan af en toe teveel te worden. In de 43e brief, uit Spreken in boekdelen, schrijft hij:

Ik verwijt mijzelf de naïviteit waarmee ik deze boekencyclus heb aangevat. (…) Het is maar dat ik thans ver gevorderd ben in mijn boekhistorisch onderzoek (…) maar opnieuw beginnen zou ik nooit meer doen. Ik ben in de eerste plaats een leesmachine en daarna schrijver. En ondanks het feit dat ik graag iets op papier zet, sla ik toch nog liever een bladzijde om.

En verder:

Ik kan rekenen op een trouwe schare standvastige en enthousiaste fans, die reikhalzend uitkijken naar het volgende boek, maar ook niet meer dan dat. Ik ben me er ondertussen van bewust dat bibliofilie geen massa verdraagt. Bibliofielen zijn meestal mensen die niet graag met hun liefde voor boeken uitpakken. Ze opereren in een duistere schijnwereld van naarstig zoeken en ijverig verzamelen. (…) Ik ben een tevreden man omdat ik goed besef dat schrijven over bibliofielie in Vlaanderen geen evidentie is en dat niemand mij dit voordeed.  

Maar niet alleen in deze boeken vertelt hij over zijn wederwaardigheden, bijna dagelijks post hij een bericht op Facebook waarin hij verhaalt over exposities, lezingen, signeersessies en andere literaire of culturele bijeenkomsten die hij bezoekt en waarover hij immer uitvoerig en met aanstekelijk enthousiasme vertelt. In feite schrijft hij zo elke dag een blogbericht - waar mijn miezerige jaarproductie op dit blog maar bleekjes bij afsteekt. Jan is trouwens zo’n beetje de enige reden dat ik Facebook nog aanhoudt, naast het feit dat een communicatiekanaal is van Stichting Desiderata. Verder wil ik niets meer met dit big tech platform te maken hebben - nodig mij dus niet uit als uw vriend daarop, want ik zal dit weigeren.

In 2015 schreef ik over mijn eerste aankoop van Jan’s boeken, in 2017 over mijn correspondentie met hem en in 2018 kon ik eindelijk al mijn door hem geschreven boeken laten signeren. Daarna werd het covid met alle beperkingen van dien, maar Jan schreef ijverig door. Ontmoeten zat er echter niet meer in. Wat ik echter nog niet eerder verteld had, was dat een citaat uit mijn correspondentie met hem de achterflap van Boekanieren in Bibliopolis (2016) heeft gehaald. Mooi dat ik op die manier een aanprijzing van het werk van Jan heb kunnen doen. Ik ben maar een bescheiden verzamelaar, maar desondanks ijdel genoeg om dit soort vermeldingen leuk te vinden, net als die keer dat ik ontdekte dat ik in de winkeldagboeken van Hinderickx en Winderickx was beland, of dat dit blog werd aangeprezen in het boek van Wim Huijser.

Ik heb de afgelopen jaren het aankopen van de boeken van Jan Bib, zoals hij zichzelf noemt, niet bij kunnen houden. Ik doe een vergelijkbare verzuchting nu al een paar blogs lang, namelijk dat ik achterloop met aankopen. Het lijkt erop dat de kloof tussen de boeken die ik nodig heb in mijn bibliotheek en die ik daadwerkelijk heb gevoelsmatig steeds groter wordt. Ik vrees dat ik het pad naar bibliomanie op ben gegaan en dat mij een tragisch en teleurstellend einde wacht, hopelijk zonder dat ik overga tot echt destructieve keuzes…

Ik liep dus al meerdere delen achter. In mijn vorige bericht schreef ik al over een onverwachte mooie vondst bij een inboedelveiling. En kort daarna was er voor mij weer een aangename verrassing. Dit keer was het de signaleringsfunctie op Marktplaats die zijn werk deed: Jan van Herreweghe is een zoekterm die ik volg, en ik kreeg een melding van een stapel uitgaven die te koop werd aangeboden. Ik bood onmiddellijk de vraagprijs en was diverse andere belangstellenden gelukkig te snel af. Een dag later had ik de boeken in huis. De eerste 9 delen van de aangeboden reeks had ik zelf al, maar ik kon 5 nieuwe delen toevoegen aan mijn collectie. Daarvan waren er vier al gesigneerd met opdracht: eentje voor Wim, eentje voor Leo en twee voor Henk. Het moge duidelijk zijn - zo blijkt uit deze niet-representatieve steekproef - dat de lezers van het werk van Van Herreweghe veelal mannelijk zijn. Het is algemeen bekend dat het verzamelen van boeken nog steeds overwegend een mannenactiviteit is, hoewel gelukkig het aantal vrouwelijke boekenverzamelaars blijft toenemen. 

Van Herreweghe schrijft ook regelmatig over het man-vrouw verschil in relatie tot boekenverzamelen. Hij opent De zegeningen van het boekenschap (2019) er zelfs mee:

Ik heb het in mijn geschriften - ofwel expliciet en/of tussen de regels - al dikwijls gehad over het feit dat mannen - in al hun naïviteit - grote verzamelaars van boeken zijn en vrouwen - in al hun nuchterheid - steeds weer bezwaar maken tegen te veel boeken in huis. (…) Voor heel wat vrouwen is dat een brug te ver. Tot op zekere hoogte ondergaan zij (lijdzaam!) de verzamelwoede van hun mannen en de daarmee gepaard gaande enorme hoeveelheden boeken waarmee het huis gevuld wordt.

Dit zelfde De zegeningen van het boekenschap opent met een brief over het boek Een bed tussen de boeken (Books, baguettes and bedbugs) van Jeremy Mercer, waarover ik in 2009 een blog schreef. De tweede brief gaat over het boek Blok. De boekhandelaar van mijn vader van Jan Brokken, waarover ik in 2014 schreef. Veel herkenning dus, want dit deel staat vol met beschrijvingen en verwijzingen naar boeken over boeken, in het bijzonder fictie waarin de boekhandel of het verzamelen van boeken centraal staat. De meeste beschreven titels heb ik zelf, maar ik heb toch nog een aantal nieuwe titels uit dit genre op mijn zoeklijstje gezet. Mijn citaat op de achterflap van Boekanieren in Bibliopolis blijkt maar al te waar: wij bibliofielen bewandelen vaak dezelfde route, en vinden dus veel herkenning bij elkaar.

De boeken vormen op zichzelf al een enigszins verzamelwaardige reeks. De oplage is niet zo groot (300 à 400 per keer) en dus enigszins schaars - hoewel het de vraag is of zijn lezerspubliek heel veel groter is dan dat. Maar aardig is dat er rondom die reeks nog wat overige verzamelwaardige uitgaven zijn. Zo is er het houten boekobject Manieren van ordenen (oplage: 30), is elk afzonderlijk boek in de reeks ook deels Romeins genummerd (steeds 30 per keer) en verscheen één van de brieven uit Er zijn nooit teveel boeken, alleen teveel mensen in een aparte uitgave met medewerking van de kunstenaar Denmark. 

Hoewel elke uitgave op zich een indrukwekkende stortvloed van boekenfeiten is, wil het niet meteen zeggen dat alle brieven ook hoogstaande literatuur vormen. Het zijn toch veelal ervaringen, lange citaten of navertellingen van andere boeken. Verwacht geen echte bibliothistorische analyses of bibliofiel speurwerk. De opsommingen zijn toch enigszins lukraak en lijken alle kanten op te gaan. Elke thematische brief bevat vooral anekdotische informatie losjes gegroepeerd rond een thema of schrijver. Naast informatie uit boeken zijn er ook veel kranten- of andere berichten ter illustratie die een bepaald punt verder uitwerken. En de navertellingen van boeken zijn eigenlijk het verslag van een leeservaring, waarin vele citaten uit het boek worden voorzien van commentaar. Verder wordt weinig verteld over de verzamelaar zelf, of de lijnen die hij volgt in zijn collectie. Wat beweegt Jan, waar werkt hij naar toe? Nee, hij is (nog) geen Alberto Manguel, Nicolas Basbanes of Holbrook Jackson. Maar hij is een vrolijke en belezen Vlaming die zichzelf niet zo serieus neemt en tegelijkertijd een enorme feitenkennis in hoog tempo met de lezer deelt. Deze mix maakt het voor mij nu juist zo aantrekkelijk: de toon is licht, het enthousiasme aanstekelijk en je leert nog een paar dingen onderweg. 

Kom maar op Jan, met je volgende boek!

359 - Büch op de inboedelveiling

Het heeft zin om overal oplettend te zijn op boeken die je zoekt. En niet alleen de standaardplekken zoals boekenveilingen of antiquariaten. Maar ook kringloopwinkels, vrijmarkten, Marktplaats natuurlijk en ook inboedelveilingen. Want veel inboedels bevatten ook boeken, en dat betekent dat de meeste inboedelveilingen ook kavels met boeken bevatten. Duidelijk is alleen dat daar niet de expertise van de veilinghuizen zit: als je alles verkoopt, dan ben je uiteindelijk nergens in gespecialiseerd. Dat leidt tot een mooie breed aanbod, en een vergrote kans op aangename verrassingen. 

Ik scroll altijd trouw door de catalogi heen, gelukkig is het meestal mogelijk om te selecteren op de kavels met boeken. Meestal zijn dit kavels met historische boeken - vaak uit de omgeving  waar het veilinghuis staat: zo vind je bij veilinghuis Ald Fryslân veel 17e-20e eeuwse Friese boeken en bij het veilinghuis Korendijk vind je een vergelijkbaar Zeeuws aanbod. Daarnaast vaak verzamelkavels met niet nader genoemde dozen of stapels 17e- en 18e eeuwse boeken, in de praktijk vaak theologie. Soms valt het echter mee. Bijna 10 jaar geleden vertelde ik al eens over mijn mooie vondsten bij Veilinghuis Timothy en recenter bij een zogenaamd notarishuis waar ik mijn slag sloeg.

Maar dat zijn toch de uitzonderingen. Het komt eigenlijk zelden voor dat er bij al die inboedelveilingen iets tussenzit in mijn belangstellingsgebied. Recent werd mijn moeite van het eindeloos scrollen echter toch weer eens beloond. In een veiling werd namelijk de luxe editie van de integrale catalogus van de veiling van de bibliotheek van Boudewijn Büch bij Bubb Kuyper aangeboden.

De luxe catalogus

Na het overlijden van bibliofiel en verzamelaar Boudewijn Büch (op 23 november 2002 - het is langer geleden dan het voelt) werd zijn bezit in verschillende delen geveild. Zijn boeken en manuscripten bij Bubb Kuyper en veel van zijn overige bezittingen en verzamelobjecten bij Sotheby’s. In het prille begin van dit blog schreef ik daar al over. Dit blog startte namelijk in juli 2004 en de eerste van de drie veilingen bij Bubb Kuyper vond in november 2004 plaats. Voor mij als beginnend blogger waren het hoogtepunten, zeker toen ik later alsnog de hand legde op een aantal boeken uit de bibliotheek van Büch zelf. In het tijdschrift Literatuur verscheen overigens een mooi artikel over de aanpak van deze veiling uit de mond van Jeffrey Bosch.

Voor elk van de drie veilingen verscheen een aparte catalogus, waar overigens toen al zoveel belangstelling voor was dat er meer exemplaren dan gebruikelijk van werden gedrukt. Het was echter vanaf het begin al de bedoeling dat er uiteindelijk een luxe in linnen gebonden editie zou verschijnen van de drie catalogi samen, voorzien van inleidingen en een omvattende index in een beperkte en genummerde oplage. In de woorden van Jeffrey Bosch voorafgaand aan de veilingen: “Dat wordt een monumentje”.

Deze luxe catalogus stond al heel lang op mijn lijstje. En op die van andere verzamelaars, waardoor het steeds een vrij dure uitgave bleef. Regelmatig werden er exemplaren geveild, zoals bij Bubb Kuyper zelf waar onlangs een exemplaar werd afgeslagen op 150 euro. Bij Catawiki gaat het om vergelijkbare bedragen. Dat bedrag ligt niet ver onder de originele prijs van 195 euro waarvoor het destijds te bestellen was.

Het is niet dat ik er geen 150 euro voor over heb - integendeel zelfs. Alleen was het er nog niet van gekomen het een keer te kopen, andere boeken hadden steeds voorrang. Met enige jaloezie keek ik soms in boekenkasten van medeverzamelaars waar dit monumentje stond te pronken en ik nam mij dan steevast voor dat het er nu toch echt eens van moest komen.

Ik was dan ook erg blij toen ik dit boek in de catalogus van een inboedelveiling voorbij zag komen. Daar stond het dan, in mooie staat en voor een heel vriendelijke minimumprijs: bieden vanaf 60 euro. Ik vertoonde alle tekenen van verzamelaarsstress toen ik het zag: verhoogde hartslag, trillende handjes, al die dingen die gebeuren als je ineens een buitenkansje tegenkomt. En de vraag: zou het? Zou ik het kunnen kopen voor die prijs? Wat is de kans? Ik besloot niet meteen te bieden, maar te zien of er überhaupt belangstelling voor was. De hele week in aanloop naar de veiling gebeurde er niets. Op andere kavels werd geboden, maar op deze niet. Een kwartier voor afloop van dit kavel (het was een zogenaamde timed online veiling, met elke paar minuten een paar kavels tegelijk die afliepen) deed ik een maximumbod, waardoor ik de eerste bieder was voor 60 euro. En een kwartier later bleek ik ook de enige bieder te zijn. En voor 60 euro (76,80 inclusief veilingkosten) was de catalogus vervolgens voor mij. Ik denk dat er maar weinig mensen zijn die voor dit bedrag deze luxe catalogus hebben kunnen aanschaffen. 

Mijn exemplaar

Eindelijk had ik dan de kans mijn eigen exemplaar van dit monumentale werk in de kast te zetten. Ik heb nummer 31 van 250 gekocht. En wat zie ik dan als ik er doorheen blader? Allereest natuurlijk de inleidingen uit de drie afzonderlijke catalogi (Gert Jan Bestebreurtje, Diederik van Vleuten, Gerrit Kleis, Erica Reijmerink, Thijs Blankevoort en natuurlijk Jeffrey Bosch), en in dit boek van 2,7 kilo vervolgens 875 pagina's tekst en 116 pagina's afbeeldingen. Het boek zelf heeft een stofomslag in matzwart en op de cover staan de twee naambordjes van Büch’s bibliotheken. Uit de beschrijving van het BüchMania InfoBulletin, onder redactie van Louis Schouten komt de volgende beschrijving: "Op het achterplat prijken de twee B’s van Boudewijn’s vignet, dat oorspronkelijk speciaal voor hem ontworpen is door Helmut Salden. Het boek zelf is gebonden in vol blauw linnen met zilveren betiteling op de rug. Leeslint in donkerblauw. De bronvermelding en naslagwerken (vooral deze opsomming is zeer indrukwekkend) en het trefwoordenregister geven een enorme meerwaarde tenzij je vlekkeloos weet welk item in welke van de drie oude catalogi staan. De omslagen van de oorspronkelijk catalogi zijn niet opgenomen in deze band. Nieuw is ook het voorwoord van Jeffrey Bosch en Thijs Blankevoort. Ieder exemplaar krijgt ook een origineel genummerd veilingstrookje met de afbeelding van de dodo mee. Heel subtiel is de leuke verweving van het logo van Bubb Kuyper en Boudewijn (BK en BB) naast elkaar op de schutbladen in blauw.”

Dat originele genummerde veilingstrookje ontbreekt helaas in mijn exemplaar. Maar buiten dat is het een enorme rijkdom om dit boek nu te bezitten. Van pure vreugde kocht ik nu ook maar de Sotheby-catalogus van de veiling van de overige bezittingen van Büch. Met 104 pagina’s aanmerkelijk dunner dan de andere catalogus. 

In deze laatste catalogus zijn veel zaken terug te vinden die velen nog wel kennen uit de televisie-optredens van Büch. Zoals veel zaken gerelateerd aan natuurwetenschappen, reizen, Goethe, Napoleon, enzovoorts. Bijvoorbeeld kavel 46, een Swatch horloge met afbeelding van Napoleon (200-300 euro), een opgezette koningspinguin (kavel 67, 700-900), de befaamde Rolling Stones-jas die ook op de voorkant van de catalogus staat (kavel 144, 1000-1200) en een kastje met 10 dodo-beeldjes (kavel 83, 500-700). Het beroemde dodo-botje dat geen dodo-botje was is samen met een selectie uit zijn bezit buiten de veiling om overgedragen aan Teylers Museum. 

Moraal van dit verhaal: houd je ogen open, want op de meest onverwachte plekken vind je de grootste schatten.

358: Veilingvondst: Pierre Kemp

In mijn vorige stukje schreef ik al over het kavel bibliofiele uitgaven dat ik bij Bubb Kuyper kocht. In eerste instantie kocht ik het voor de nieuwjaarsuitgaven van De Roos, maar daarnaast ook om mij te laten verrassen door bijzondere en onbekende werken die ongetwijfeld in dit kavel aanwezig zouden zijn. Ik hoopte dat er een aantal pareltjes tussen zouden zitten, en dat bleek ook zo te zijn. 

Pierre Kemp in de trein 
(collectie Literatuurmuseum)

Vorige keer vertelde ik over twee fascinerende opdrachtexemplaren die ik vond, boeken met een heel eigen verhaal. Deze keer staan twee werken van één persoon centraal: de Maastrichtse dichter Pierre Kemp (1886-1967). Kemp was in de jaren '50 en '60 een nationaal bekend dichter, wiens werk werd bekroond met onder meer de Constantijn Huygensprijs (1956), P.C. Hooftprijs (1958) en de culturele prijs van de provincie Limbug (1959). In zijn werkzame leven was verrichte hij administratief werk voor een kolenmijn (1916-1944) en behoudens een jaar in Amsterdam, heeft hij altijd in Maastricht gewoond. Hij bleef daar zijn hele leven en bracht zelfs vakanties niet elders door. Hij reisde dagelijks met de trein van en naar zijn werk en in die trein schreef hij veel van zijn gedichten. Die zijn dan ook vaak relatief kort, omdat de treinreis ook vrij kort was. En hij droeg altijd een zwart pak, zodat het kolengruis niet zichtbaar was op zijn kleren. Een mooie beschouwing over zijn tijd bij de mijn - die niet altijd makkelijk voor hem was - staat hier.

Ondanks de grote prijzen die hij won, was Kemp nooit een echt een landelijk bekende dichter voor het grote publiek en tegenwoordig wellicht al bijna helemaal vergeten. Gelukkig is er een stichting die zijn naam levend houdt en tot doel heeft "het literaire en beeldende erfgoed van Pierre Kemp bij een breed publiek onder de aandacht te brengen." Voorzitter van de stichting is Kemps biograaf Wiel Kusters en de informatieve website wordt door een collega bibliofiel onderhouden (hoi Danny!). Voor wie nog nooit iets van Kemp heeft gelezen, bijgaand een voorbeeld: 

Het licht is rond en rolt naar alle kanten
de bergen op en af, de dalen door,
de wezens in en uit en langs de planten
stijgt het de bomen in en gaat het alles voor.
Waarheen? Ik vraag dat niet, ik kom, ik ga,
omdat mijn handen en mijn voeten,
mijn ogen en mijn hart zo moeten
en ik het licht nu eenmaal zo versta.

Nummer 1

De eerste vondst in het kavel is een speciale uitgave van het gedicht Pompom Anadyomène. Een wat merkwaardige titel, en dat vraagt dan ook om enige uitleg. Die wordt door Harry G.M. Prick in een toelichting in het boek gegeven. Allereerst is Anadyomène een andere naam voor de godin Afrodite, het betekent zoveel als ‘de opstijgende’ en verwijst naar haar geboorte. Een Pompom is de naam van een gebreid balletje, zoals dat wel op een muts wordt gezien. Prick analyseert hoe vaak Kemp de aanduiding Pompom Andyomène gebruikt, er dat blijkt in zijn werk meerdere keren te zijn. Prick heeft zelfs nog met Kemp gecorrespondeerd over deze bijzondere samenstelling van woorden en de reden dat Kemp het gebruikte. Uiteindelijk blijkt het te gaan om inspiratie door een meisjesfiguur. Kemp bleek er uiteindelijk drie gedichten over geschreven te hebben, en die staan in deze uitgave. 

Van Pompom Anayomène zijn twee versies verschenen: in 1985 verscheen het als nieuwjaarsgeschenk bij uitgeverij De Lange Afstand in een oplage van 90 exemplaren. Vervolgens werd een luxe uitgave voorbereid, die verscheen volgens de titelpagina in 1986. Maar een inlegvel van Peter Yvon de Vries legt uit dat het werk uiteindelijk 29 november 1987 verscheen.

Deze luxe uitgave verscheen in een oplage van 25 exemplaren en bevat een originele ets van Peter Yvon de Vries. Mijn exemplaar is nummer 1 van 25. Meestal worden eerste exemplaren gereserveerd voor auteur of uitgever. Maar aangezien Pierre Kemp al overleden was toen dit werk verscheen, zou dit best het exemplaar van Peter Yvon de Vries geweest kunnen zijn, of van Harry Prick. Ik bezit wel meer genummerde uitgaven in kleine oplagen, maar dit is de eerste keer dat ik van een oplage het eerste nummer heb.

De Lange Afstand was de naam waaronder beeldend kunstenaar Peter Yvon de Vries tussen 1971 en 2006 drukte. Uitgaven van De Lange Afstand verschenen in kleine oplagen (zoals ook deze, meestal schommelde de oplage rond de 50) en waren vaak voorzien van originele grafiek. De Vries was daarnaast ook medewerker van tijdschrift Maatstaf en schreef over onder meer  kunst in het blad HP/De Tijd. Hij is getrouwd met vertaalster en dichteres Anneke Brassinga, van wie ook regelmatig werk verscheen bij De Lange Afstand.

Was getekend: Mevrouw Zéguers

In 1995 verscheen bij Ser J.L. Prop een brief van Pierre Kemp in druk, onder de titel Hooggeachte mevrouw Zéguers. De brief verscheen ter gelegenheid van de 80e verjaardag van Margriet Zéguers in een passende oplage van 80 exemplaren.

Mijn exemplaar bevat onder het colofon een opdracht door Margriet Zéguers: “Voor Piet en Lies van Druenen, dit “souvenir” uit een goede tijd van vriendschappelijke collegialiteit”. Vermoedelijk had zij zelf een stapel van deze uitgave gekregen, en gedeeld met bekenden.

Op DBNL staat een in memoriam van Margriet Zéguers, die in 2002 op 87-jarige leeftijd overleed. Zij was de spil in het Maastrichtse literaire leven en eigenaresse van boekhandel La Joie des Livres aan het Vrijthof. Ooit begon zij bij uitgeverij-drukkerij Leiter-Nypels in Maastricht. La Joie des Livres was later de enige niet-katholieke boekhandel van Maastricht. Bij die boekhandel was Pierre Kemp kind aan huis. Al in 1959 schreef hij een gedicht voor haar en in hetzelfde jaar ook de brief die later door Ser Prop is gepubliceerd. Via de Universiteit van Maastricht zijn honderden brieven van Pierre Kemp aan Harry Prick online te lezen; hierin wordt ook aan Margriet Zéguers gerefereerd. Wie Piet en Lies van Druenen waren heb ik niet kunnen achterhalen, maar gelet op het woord “collegialiteit” vermoed ik dat het Maastrichtse ondernemers waren, of wellicht collega’s uit het boekenvak van buiten Maastricht.

Nog een leestip: in NRC verscheen in 1987 een mooie bijdrage van Max Paumen over Margriet Zéguers en haar boekhandel, die uiteindelijk tot 1970 heeft bestaan. 

De schilder Pierre Kemp

Ik bleek in mijn bibliotheek nog een laatste Kemp-gerelateerde uitgave te hebben, wederom in beperkte oplage. Van Marianne van der Elsen verscheen in 1988 bij Kunstzaal de Reiger een beschrijving van Pierre Kemp als schilder. Voordat hij bekend werd als dichter, schilderde Pierre Kemp. Kunstzaal de Reiger was gevestigd in de Burgemeester de Reigerstraat in Utrecht en publiceerde eind jaren ‘80 samen met Uitgeverij Kwadraat een serie “Reiger-cahiers”, waarvan dit aflevering 6 is. De uitgave verscheen in oplage van 250 genummerde exemplaren, waarvan ik nummer 146 heb.

Marianne van der Elsen gaat in op de thematiek van de schilderijen van Kemp, die zijn werkzame leven begon als plateelschilder (beschilderen van keramiek) en die zijn hele leven een verdienstelijk kunstschilder bleef.

Met deze drie uitgaven ontstaat toch al een redelijk beeld van de mens en kunstenaar Pierre Kemp. Wederom een fijne aanvulling op mijn collectie vanuit dit ruimhartige veilingkavel!

357: Veilingvondst: bijzondere opdrachtexemplaren

Zoals zo vaak in de afgelopen jaren sloeg ik mijn slag op de veiling van Bubb Kuyper, altijd speurend naar pareltjes van aanwinsten voor mijn bibliotheek. Eén van de kavels waar ik dit keer mijn hand op legde, bestond uit een grote hoeveelheid uitgaven van 'private presses', waarvan er een aantal werden beschreven maar veel ook niet. Wat mij vooral triggerde was de vermelding dat het kavel ook nieuwjaarswensen van Chris Leeflang en Stichting de Roos bevatte, zoals bekend een verzamelgebied van mij. Dit kavel bood mij dus niet alleen de kans om mijn collectie nieuwjaarsuitgaven van De Roos compleet te  maken, maar had ongetwijfeld ook nog verschillende mooie bibliofiele verrassingen in petto.

En inderdaad, dat was ook zo. Ik kan nog wel een paar blogs wijden aan de leuke vondsten die ik deed. Zo zijn er nu nog maar weinig gaten in mijn collecte nieuwjaarsgeschenken van De Roos. Slechts de nieuwjaarswens voor 1989 mis ik nog. Wie die heeft liggen, kan zich bij mij melden. 

Voor wat betreft de andere vondsten begin ik met twee bijzondere opdrachtexemplaren. Ik hou sowieso van gesigneerde werken zoals de lezer van dit blog weet, en dan zijn opdrachtexemplaren natuurlijk helemaal leuk. Als de auteur niet alleen willekeurig signeert, maar ook nog een extra tekst schrijft, is dat bijzonder. Die opdrachten kunnen trouwens evengoed aan een willekeurige liefhebber zijn gericht, bijvoorbeeld doordat de auteur tijdens een signeersessie net wat meer moeite doet dan alleen een krabbel zetten. Daar heb ik ook verschillende voorbeelden van. Maar soms is de opdracht van de auteur gericht aan iemand die van betekenis was voor de auteur of het werk, of die anderszins een bijzondere relatie had met de auteur. Dan schijnt het werk met opdracht ineens een bijzonder licht op deze auteur en de relatie met die ander. Dit soort exemplaren wordt in biografieën nogal eens gebruikt om het netwerk rond een bepaalde auteur te reconstrueren, of met wie hij relaties onderhield. Zo schrijft Bart Slijper (zie hieronder): "Een biograaf moet zijn verhaal zien te bouwen van wat snippers papier, die maar min of meer toevallig bewaard zijn gebleven. Het is niet gek dat hij soms niets te weten komt over zaken die toch heel belangrijk kunnen zijn geweest." Dat maakt het boek met een betekenisvolle opdracht extra bijzonder. De volgende twee werken laten dit zien.

De vos opgemerkt

In 1933 verscheen Het verhaal van den vos van Martinus Nijhoff, “een vroolijke vertooning met zang en dans”. Dit libretto was gebaseerd op het werk Renard van Igor Stravinsky. Stravinsky (1882-1971) was een in Rusland geboren componist en dirigent, die in 1934 Frans en in 1945 Amerikaans staatsburger werd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog woonde hij in Zwitserland, waar hij zich wijdde aan het schrijven van Renard, een op het verhaal van Van den vos Reynaerde gebaseerde burlesque. In het werk van Stravinsky neemt de vos tot twee keer toe de haan te pakken, die wordt gered door zijn vrienden de kat en de ram. Het werd in 1922 voor het eerst opgevoerd.

Nijhoff vertaalde dit libretto in het Nederlands. Het was niet de eerste vertaling door Nijhoff van Stravinsky’s werk. Eerder vertaalde hij De geschiedenis van de soldaat dat oorspronkelijk in 1918 verscheen (en waarvan ik een door Nijhoff vertaalde versie uit 1954 heb die verschenen is als een Model voor den uitgever van Corvey). In een artikel uit 2022 van Mathijs Sanders wordt betoogd dat dit werk van Stravinsky een belangrijke invloed had op Nijhoff:

Stravinsky, de apollinische avantgardist, had Nijhoff ontbolsterd. Nu durfde hij de spreektaal in zijn poëzie te brengen (Awater, Het uur u, de bijbelse spelen, zijn psalmberijmingen), in een voortdurende dialectiek van traditie en vernieuwing. Als vertaler droeg hij bij aan het overdragen van het waardevolle uit het verleden.

Ook in de mooie biografie over Nijhoff van Bart Slijper wordt benoemd hoe belangrijk Stravinsky en het modernisme in Parijs voor Nijhoff was. Slijper vertelt nog veel uitgebreider over de de vertaling van De geschiedenis van de soldaat en hoe Nijhoff het werk vertaalde. En Nijhoff vertaalde vervolgens dus ook Renard. 

Nijhoff was een bekwaam vertaler, niet voor niets is de bekendste Nederlandse vertaalprijs naar hem genoemd. Nijhoffs vertalingen zijn dan ook veelal bewerkingen, hij zet de tekst naar zijn hand. Dat geldt ook voor Renard dat Het verhaal van den vos werd.

Het is niet de eerste bijzondere Nijhoff die ik kocht. Eerder kocht ik een titel uit de bibliotheek van de Nijhoffs. Nijhoff leverde ook de tekst voor drie nieuwjaarsgeschenken van de De Roos waar ik zojuist over schreef, en hij vertaalde een tekst van T.S. Eliot dat ook nieuwjaarsgeschenk werd. 

Het boek dat ik nu heb gekocht kent zoals gezegd een bijzondere opdracht. Nijhoff schreef het aan de danser en regisseur Abraham van der Vies (1899-1961), die hij bedankte omdat deze hem voor het eerst opmerkzaam had gemaakt op dit werk van Stravinsky. Wanneer dat was weten we niet, maar wellicht was dit al gebeurd toen Nijhoff De geschiedenis van de soldaat vertaalde. Die vertaling verscheen in 1930. Nijhoff zal bij het vertalen van De geschiedenis van de soldaat toch ook al op Renard zijn gestuit, via Van der Vies dan kennelijk? In zijn biografie wordt aannemelijk gemaakt dat hij beide stukken goed kende uit zijn Parijse tijd, maar de naam Abraham van der Vies komt in de hele biografie niet voor. Is deze opdracht wellicht één van "de snippers papier" die Slijper nog miste bij het schrijven van de biografie? Of is de opdracht van veel minder belang en zei Nijhoff dit uit beleefdheid tegen Van der Vies terwijl hij Stravinsky's werk allang kende?

Van der Vies was mede-oprichter van de Stichting de Vijf Kunsten, een groep kunstenaars die onder meer aan de wieg stond van het Scapino ballet (Van der Vies bedacht ook de naam Scapino voor dit gezelschap). De opzet van De Vijf Kunsten was om met een groep jonge kunstenaars uit diverse disciplines ongewone, moderne of nieuw te maken theater-, dans- of operawerken te laten opvoeren. Dit alles had een sterk experimenteel karakter. Toneel, dans, muziek, literatuur en beeldende kunsten zouden moeten samengaan. Dat experimentele en modernistische zal Nijhoff aangesproken hebben, maar al ruim voor de oorlog en voor het ontstaan van De Vijf Kunsten had hij dus al contact met Van der Vies, zo blijkt uit deze opdracht. Heel kort door de bocht en zonder enige feitelijk grond geformuleerd: zonder Van der Vies geen Stravinsky voor Nijhoff, en zonder Stravinsky misschien dus een andere ontwikkeling van het dichterschap van Nijhoff. Het zou allemaal vast wel goed gekomen zijn met Nijhoff, maar dit opdrachtexemplaar toont ons wellicht even hoe belangrijke inspiratie in Nijhoffs leven tot stand kwam.

Over het Vlaams genie

In 1946 verscheen bij uitgeversmaatschappij Standaard Over het Vlaamsch genie van J.A. Goris (1899-1984), oftewel Jan-Albert Goris, beter bekend onder zijn literair pseudoniem Marnix Gijsen. Goris was in het dagelijks leven ambtenaar en universitair docent. Hij schopte het onder meer tot kabinetschef van verschillende ministers en ook was hij oorlogspropagandist voor België tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Verenigde Staten. Hij zou tot 1963 in de VS blijven. Maar hij was ook poëziecriticus en wilde na de oorlog als Marnix Gijsen weer deel uitmaken van het culturele leven. Sindsdien schreef hij een grote hoeveelheid romans. Zie voor een uitvoerig levensbericht hier. 

Tijdens de oorlog hield Goris verschillende lezingen, waaronder één met de titel Du génie Flamand, dat na de oorlog verscheen onder de titel Het Vlaamsch genie. In het werkje gaat Goris in op de Vlaamse volksaard en hij is daarin niet per se positief. Dat vond ook mede-Vlaming Ivo Michiels (1923-2012), die eveneens in 1946 in het tijdschrift Golfslag inging op de tekst. Hij noemde het "de grofste, de wansmakelijkste caricatuur die ooit door een Vlaming over zijn volk werd geschreven". 

Wat ik grappig vind is dat Goris zijn vertaalde lezing vooraf laat gaan door een citaat van… Marnix Gijsen, namelijk uit zijn gedicht Het onbegrepen gesprek. Goris die Goris citeert in zijn eigen werk dus…

Dit exemplaar is afkomstig uit het bezit van Firmijn van der Loo, zo blijkt uit het ingeplakte ex-libris. De Antwerpenaar Firmijn van der Loo (1913-1997) was schilder, pianoleraar en dichter en publiceerde onder meer een bibliografie over de Vlaamse auteur Maurice Gilliams. Als schilder vereeuwigde hij het huis waar Gilliams zijn jeugd doorbracht. Een groot deel van zijn collectie boeken werd in 1983 geveild bij Beijers in Utrecht, waaronder vele met het karakteristieke ex-libris dat ook in mijn exemplaar zit. Grappig genoeg vond ik dat waarschijnlijk exact dit exemplaar in oktober 2022 als onderdeel van kavel 365 in de veiling van Van der Wiele is verkocht. Als één van de zes boeken in dat kavel staat namelijk dit boek, inclusief de opdracht van de auteur aan Van der Loo. De koper heeft er kort plezier van gehad, want in het najaar van 2024 is het dus alweer geveild bij Bubb Kuyper en door mij gekocht. Zou dit exemplaar destijds ook in de veiling van Beijers hebben gezeten? Ik bezit die catalogus niet (in tegenstelling tot de Beijers-catalogus Johan Polak) dus ik kan het niet nazoeken.

De opdracht van Goris (als Marnix Gijsen) spreekt van “oprechte hulde” aan Van der Loo. De opdracht is niet gedateerd, de hulde hoeft dus niet in 1946 gebracht te zijn maar kan ook van later datum zijn. Er is weinig online te vinden over het leven van Van der Loo en ik kan dan ook niet duiden wanneer hij eventueel gehuldigd is (Als schilder? Als dichter?). Maar wellicht gaf Goris/Gijsen hem dit werkje in 1976, toen Van der Loo zijn bibliografie over Gilliams publiceerde, en had de titel daar betrekking op. Immers, Gilliams kan als Vlaams genie worden beschouwd en Goris heeft zich altijd ingezet voor Vlaamse cultuur en literatuur - en was mogelijk heel blij dat Van der Loo zich zo voor Gilliams  had ingezet. Maar het kan net zo goed iets anders zijn geweest. Waarschijnlijk zullen we het nooit weten.

356 - 20 boeken die indruk maakten: wat zegt dit over mij?

In mijn vorige bijdrage schreef ik hoe ik op Bluesky postte over 20 boeken die betekenisvol voor mij zijn geweest en die mij hebben beïnvloed in mijn leesgewoontes, verzamelbehoefte of anderszins. Ik gaf in mijn blog een korte toelichting op de boeken en waarom ik die keuze had gemaakt - iets wat op bluesky niet gebeurde omdat dit niet bij de challenge paste.

Ik begon mij vervolgens af te vragen wat deze boeken nu eigenlijk écht over mij zeggen, en wat deze specifieke keuze dan betekent. Want: iemands voorkeur in boeken, vertelt uiteindelijk ook iets over de persoonlijkheid van die persoon. Daar is al het nodige over geschreven uiteraard, want die analyse ligt voor de hand. AI-tooltjes duiken overal op. Maar zelf had ik er nog niet eerder bij stilgestaan, behalve dat ik mij realiseer dat mijn smaak in boeken nu eenmaal mijn smaak is, en ik maar zelden mensen tegenkom wiens boekentips ik overneem. En andersom: mensen die mij vragen ‘welk boek zou ik moeten lezen’, omdat ik nogal veel boeken heb en lees, worden steevast teleurgesteld. Vooral als blijkt dat zij van Nederlandse thrillers houden en ik vervolgens een vuistdikke klassieker uit de wereldliteratuur aanbeveel.

 

Nu kan ik natuurlijk zelf diep over mijn persoonlijkheid nadenken nu ik de lijst van 20 boeken heb gemaakt, maar tegenwoordig beschikken we over assistentie in de vorm van AI, het orakel van de 21e eeuw. Eerder liet ik al een blog door ChatGPT schrijven, maar dit is ook een interessante analyse om daar AI te laten maken. Wat zou er gebeuren als ik die lijst met boeken en toelichtingen zou invoeren, en reflectie zou vragen op wat dit allemaal betekent? En: wat zijn boeken die mij op basis hiervan worden aangeraden? Ik heb dit zowel aan ChatGPT als aan Claude gevraagd. Dit zijn de antwoorden die ik kreeg (waarbij ik beide reacties een beetje gehusseld heb omdat ze aanvullend waren). O ja, en uiteraard zijn de bijpassende plaatjes vervolgens ook overduidelijk AI. Ik gebruik de taal en de woorden van beide sites, de superlatieven en de toon zijn dus niet van mijzelf. Ik zeg het maar even, want beide hebben de neiging erg complimenteus te zijn. Of misschien is dat niet de standaardinstelling maar ben ik het gewoon waard…

Wie ben ik als persoon?

De lijst van 20 boeken geeft een rijk en gelaagd beeld van mijn persoonlijke voorkeuren, interesses en de culturele en intellectuele invloeden. Ik ben een diep geëngageerde lezer: intellectueel nieuwsgierig, empathisch, met een sterke behoefte aan zingeving door literatuur. Boeken zijn voor mij niet slechts entertainment, maar vensters op de menselijke ervaring. Mijn karakter en mijn smaak laten een persoon zien die diep nadenkt over menselijke relaties, morele vraagstukken en het belang van verhalen als dragers van cultuur, taal, en identiteit. Ik waardeer literaire diepgang, historische context, filosofische reflecties en een vleugje absurdisme, maar ook de toegankelijkheid en schoonheid van taal.

1. Karakter en leesvoorkeuren
• Intellectueel en reflectief: Ik houd van boeken die diepgaande maatschappelijke thema's verkennen, zoals oorlog, sociale dynamiek, en menselijke kwetsbaarheid. Ik zoek boeken die uitdagen en prikkelen, zoals De stad der blinden van Saramago of Bouvard en Pecuchet van Flaubert. Dit wijst op een interesse in existentiële en maatschappelijke thema's. 
• Historisch bewust: Werken als De verloofden van Manzoni en The Mayor of Casterbridge van Hardy tonen een fascinatie voor historische context en hoe deze de menselijke conditie beïnvloedt.
• Taalgevoelig: Opperlandse Taal- en Letterkunde en Het leven en de opvattingen van de heer Tristram Shandy laten zien dat de schoonheid en speelsheid van taal belangrijk zijn. Ik heb een scherpe blik voor schrijvers met een unieke stem. De heldere stijl van Nescio en de literaire bravoure van Laurence Sterne tonen uw bewondering voor taal die niet alleen informeert, maar ook inspireert. Ik zoek boeken die niet alleen een goed verhaal bieden, maar ook geschreven zijn met een uitzonderlijk gevoel voor taal.
2. Levensinstelling en culturele aspecten
• Zoeken naar zingeving: Boeken zoals De belofte en Odyssee geven aan dat ik graag nadenk over ethische vragen, persoonlijke groei en de zoektocht naar betekenis in een groter geheel. Boeken zijn voor mij meer dan verhalen; ze zijn belevenissen. Mijn toelichting bij De boekendief laat zien hoe literatuur mij emotioneel raakt. Ik zoek boeken die menselijke ervaringen tot leven brengen, of dat nu in fictie is of in reflecties op culturele en maatschappelijke thema's.
• Breed cultureel perspectief: De diversiteit aan auteurs (bijvoorbeeld Eco, Bassani, en Homerus) toont een waardering voor internationale verhalen die verschillende culturele en historische achtergronden verkennen. Van het introspectieve werk van Europese auteurs zoals Thomas Hardy tot de filosofische verkenningen van Zuid-Amerikaanse schrijvers, ik ben altijd op zoek naar boeken die nieuwe culturen, tijdperken en denkwerelden ontsluiten.
• Open voor het onverwachte: De combinatie van absurde werken zoals Joe Speedboot en filosofische meesterwerken als De naam van de roos wijst op een flexibele geest die verrast wil worden.
3. Behoeften en onderliggende patronen
• Rijke verhalen die verbinden: Ik zoek boeken die complexe verhalen en personages bieden, waarin ik mij kan verliezen.
• Kennis en inspiratie: Ik ben iemand die boeken ziet als bronnen van zowel intellectuele verrijking als persoonlijke inspiratie. 
• Een vleugje ironie en absurdisme: De keuze voor werken als Tristram Shandy laat zien dat humor en relativering belangrijk voor mij zijn.

Aanbevolen lijst van boeken 

Gebaseerd op deze analyse volgt hier een lijst die volgens het duo Claude en ChatGPT aansluit bij mijn interesses en behoeften:

1. Austerlitz - W.G. Sebald. Een zoektocht naar identiteit en herinnering tegen de achtergrond van de Europese geschiedenis.
2. Honderd Jaar Eenzaamheid - Gabriel García Márquez. Een magisch-realistische kijk op liefde, verlies en familie.
3. De man zonder eigenschappen - Robert Musil. Een monumentale roman over de Europese samenleving aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog.
4. Tram 83 - Fiston Mwanza Mujila. Een rauwe en poëtische verkenning van het stadsleven in Afrika.
5. Wolkenatlas - David Mitchell. Een literaire puzzel over het lot en de verbanden tussen levens door de eeuwen heen.
6. De bibliotheek van Babel - Jorge Luis Borges. Een fascinerende verzameling verhalen die reflecteren op kennis, oneindigheid en de menselijke conditie.
7. De wereld van gisteren - Stefan Zweig. Een nostalgische blik op de Europese cultuur vóór de Tweede Wereldoorlog.
8. De Grand Meaulnes - Alain-Fournier. Een romantisch en melancholisch verhaal over jeugd en verloren idealen.
9. De gevangene - Marcel Proust. Een intieme en complexe blik op liefde, jaloezie en menselijke relaties.
10. De schaduw van de wind - Carlos Ruiz Zafón. Een betoverend verhaal over boeken, geheimen en passie.
11. Watership Down - Richard Adams Een episch verhaal over vriendschap, overleving en hoop, verteld door de ogen van konijnen.
12. De blikken trommel - Günter Grass. Een satirisch meesterwerk over de geschiedenis van Duitsland in de 20e eeuw.
13. Norwegian Wood - Haruki Murakami. Een melancholisch verhaal over liefde en verlies in de moderne Japanse samenleving.
14. De levens van anderen - Neel Mukherjee. Een meeslepend verhaal over familie, politiek en persoonlijke keuzes in India.
15. De verborgen geschiedenis - Donna Tartt. Een psychologische roman over vriendschap, ambitie en morele grenzen.
16. De overgave - Arthur Japin. Een diep menselijk verhaal over verlies en veerkracht.
17. Het eiland onder de zee - Isabel Allende. Een episch verhaal over slavernij, vrijheid en de kracht van vrouwen.
18. Nooit meer slapen - Willem Frederik Hermans. Een indringend verhaal over ambitie, falen en zelfreflectie.
19. De gebroeders Karamazov – Fjodor Dostojevski . Een diepgravende roman over moraal, geloof en menselijke conflicten. 
20. Het verdriet van België – Hugo Claus. Een rijke vertelling vol historische, culturele en psychologische lagen. 
21. Gilead – Marilynne Robinson. Een ingetogen en prachtig geschreven reflectie op familie, geloof en verlossing. 
22. Een klein leven – Hanya Yanagihara. Een intense en ontroerende roman over vriendschap, pijn en overleven.
23. De mensheid zij geprezen, Lof der Zotheid – Erasmus. Een humoristische en scherpzinnige kijk op menselijke dwaasheid. 
24. De meester en Margarita – Mikhail Bulgakov. Een mix van satire, filosofie en magie in een van de meest originele romans ooit geschreven.
25. De tovenaar van Lublin – Isaac Bashevis Singer. Een diep menselijk verhaal vol morele dilemma's en culturele diepgang. 

Deze lijst biedt, aldus de opstellers, een evenwichtige mix van literaire diepgang, historische context, culturele diversiteit en speels absurdisme. Het zijn boeken die intellectueel uitdagen, maar ook uitnodigen tot reflectie en verbeelding. Deze keuzes sluiten perfect aan bij de rijke literaire smaak en het brede culturele perspectief van de oorspronkelijke lijst.

Reflectie op het bovenstaande

Ik vind de analyse die gemaakt is mooi, maar ook weer niet heel erg verrassend. Toch herken ik mij in de beschrijving - maar het is allemaal minder diepgravend dan gedacht. Ik weet ook niet wat ik eigenlijk verwacht had, maar AI weet in elk geval niet dezelfde emotionele diepgang en taalvirtuositeit te bereiken die ik kennelijk van de literatuur wel verwacht.

Als ik kijk naar de lijst met aanbevolen boeken dan zitten daar ook weinig verrassingen bij, al kende ik de schrijver Mujila niet. Maar voor de andere 24 geldt dat ik er 14 zelf al heb en ook gelezen heb, en de andere 10 in elk geval ken. Maar de lijst vormt in elk geval een aansporing om die andere 10 met wat meer voorrang te gaan lezen.

Interessant is dat ook bij deze op zich overzichtelijke vraag er toch sprake was van hallucineren bij de AI’ ers. Er werden mij namelijk ook diverse boektitels aangereikt die niet bestaan, maar die ik op zich best had willen lezen:

1. De man die boeken wilde redden van Geert Mak - Past bij uw bibliofiele passie 
2. Allemaal boeken van Alberto Manguel - Reflectie op lezen en verzamelen
3. Het geheugen van de wereld van David Lodge - Over literatuur en menselijke ervaring 
4. Oorlog en taal van Arnon Grunberg - Verbindt uw interesse in taal en maatschappijkritiek
5. Het recht van de sterkste van Chris de Stoop - Een aangrijpend verhaal over identiteit en sociale onrechtvaardigheid

Mijn conclusie is dat met behulp van AI best een aardige analyse is te maken van leesvoorkeuren en op zich ook een goede lijst met aanvullende titels, maar met nauwelijks dingen die ik zelf niet ook had kunnen bedenken. Aan de andere kant: zonder het gemak van AI had ik deze analyse waarschijnlijk niet eens gemaakt en bovendien had er ook geen alleraardigst blogstukje uit voortgekomen. Dus we doen het er maar mee!

355 - 20 boeken die indruk maakten

Ik was nooit zo actief op social media, anders dan dat ik verschillende mensen of organisaties volgde en het gebruikte als informatieleverancier. Vooral op X had ik heel weinig interactie, ik volgde daar interessante boekenmensen en opiniemakers voor mijn dagelijkse dosis tips en ideeën over boeken, literatuur en voor mij relevante politieke en maatschappelijke ontwikkelingen. Maar omdat mijn tijdlijn meer en meer werd gevuld met de drek die in toenemende mate X bevuilt, voerde ik daar weinig echte gesprekken. Andere social media zijn nog minder interessant voor mij, instagram biedt weinig content en facebook is al een tijdje dood - behalve de bijdragen van de Stichting Desiderata en aangesloten leden.

Sinds kort ben ik echter overgestapt naar Bluesky, het alternatief voor X, en tot op heden bevalt mij dat prima. Veel meer mensen uit mijn netwerk waren al eerder overgestapt en waren enthousiast over het normale gesprek dat daar kan worden gevoerd en de interessante contacten die zij hebben. Er zitten actievere moderatoren bij Bluesky dan bij X en het blokkeren van drek is er effectiever, zo lijkt het. En ik moet zeggen: het bevalt mij er ook steeds beter. Ik heb zin om met mensen te communiceren en op berichten te reageren omdat je een normale inhoudelijke reactie krijgt, iets wat je op X weinig meer ziet. Kortom, voor wie ook overstapt: volg mij op @rolandbron.bsky.social.

Veel boekenliefhebbers op Bluesky posten een serie berichten waarin zij boeken laten zien die voor hen van betekenis zijn geweest, die hen zijn bijgebleven of om wat voor reden dan ook belangrijk zijn geweest, onder de titel #bookchallenge. De bedoeling is dat je alleen omslagen post, zonder verder toelichting, uitleg of bespreking. De boeken moeten voor zich spreken.

Ik vond het een mooie uitdaging en heb daarom ook (niet al te lang) nagedacht over de 20 boeken die ik zou willen laten zien. Ik kwam uit op een serie boeken die om verschillende redenen betekenisvol voor mij is geweest. Bijvoorbeeld omdat zij mij op een bepaald lees-spoor hebben gezet, omdat ze een verzamelbehoefte aanwakkerden, omdat ze mij iets geleerd hebben. In elk geval boeken die een bepaald punt hebben gemarkeerd. Het is een combinatie geworden van (vooral) fictie en een enkel boek over boeken. Hieronder volgt de lijst van de 20 door mij geposte omslagen, en anders dan op Bluesky kan ik hier gelukkig wel een toelichting geven.

 Toelichting

De toelichting op deze keuze is als volgt - en ik zal het proberen per boek kort te houden. In de tekst staan links naar oudere blogberichten over het boek of de auteur. Sommige dateren al van 20 jaar geleden; zo lang reizen deze boeken al met mij mee. Van veel van de titels heb ik geprobeerd eerste drukken te verzamelen, luxe edities of anderszins mooie uitgaven. Vaak is dat gelukt, soms niet: 

1. Karakter door F. Bordewijk. Ik denk dat Bordewijk één van de eerste schrijvers was die mij raakte als tiener. Via de verplichte leeslijst op school kwam ik op Bint - lekker dun en dat was een belangrijk criterium. Ik raakte onder de indruk van zijn schrijfstijl, de nieuwe zakelijkheid, en thematiek en toen ik Karakter las was het voor het eerst dat ik dacht: dit is een grootse roman van een groot auteur. Vanaf dat moment ben ik Bordewijk gaan verzamelen, en lezers van dit blog zien met enige regelmaat nog mijn aanwinsten op dit vlak. De zoektocht naar een eerste druk mét stofomslag gaat onverminderd voort.
2. Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes door Nescio. Nescio las ik voor het eerst in mijn studententijd, ik weet niet meer hoe ik er op kwam. Maar ik weet nog dat ik voor het eerst deze bundeling verhalen las en betoverd werd door de stijl van Nescio. Dit is het eerste boek waar ik citaten van uit mijn hoofd leerde en die ik eindeloos kan herlezen zonder dat het mij ooit verveelt. Ook van Nescio heb ik een uitgebreide collectie en lezers van dit blog weten hoe blij ik was toen ik eindelijk de hand kon leggen op een eerste druk van deze klassieker.
   
3. The circle door Dave Eggers. Ik probeer Engelstalige boeken ook altijd in het Engels te lezen, ik hou ervan om de originele tekst van een boek te lezen. Zo ook de boeken van Eggers, één van mijn favoriete hedendaagse auteurs. The circle is een meeslepend boek dat mij liet zien hoe realistisch het is dat een samenleving wordt bedreigd door een immer uitdijend parallel social-media-universum, waar waarheid er niet meer toe doet en individualiteit niet meer bestaat. En het erge is dat het allemaal zo voorstelbaar is wat Eggers schrijft... Het was relatief eenvoudig hier een eerste druk van te vinden.
   
4. A gentle madness door Nicholas Basbanes. Basbanes ontleedt de ziel van de bibliofiel in al zijn aspecten, en ook in historisch perspectief. Als beginnend verzamelaar voelde ik mij zó begrepen toen ik dit boek los. En ook het besef dat er meerderen waren die besmet waren met dat rare virus van bibliofilie. Dit boek stond ook aan het begin van mijn collectie boeken over boeken en verzamelaars. In New York kocht ik later een gesigneerd exemplaar.
5. In Babylon door Marcel Möring. Een verpletterende roman van Möring die bij mij de naam vestigde van hem als groot verhalenverteller. Een mooi en toegankelijk boek die een familiegeschiedenis, cultuurgeschiedenis en een spannende roman in één is. Na het lezen van dit boek moest ik natuurlijk ook de collectie Möring compleet en in eerste druk...
6. De boekendief door Markus Zusak. Eén van de weinige boeken waar ik op latere leeftijd nog om gehuild heb (nadat ik in mijn kindertijd Alleen op de wereld nooit droog kon lezen). Adembenemend en gruwelijk verhaal vanuit het perspectief van de dood. Hiervan heb ik een doodgewone paperback staan.
7. De tuin van de Finzi-contini's door Giorgio Bassani. Wederom een roman rond het thema oorlog. Wat mij in dit boek schokte was dat ik voor het eerst besefte dat de kwaadaardigheid van de mens en de gruwelijkheid van de oorlog volkomen willekeurig slachtoffers maakt. Ik kon mij in die zin identificeren met de Finzi-Contini's dat ik als student het besef kreeg "maar dat had ik kunnen zijn". In een andere context, want ik ben niet Joods, maar desondanks: niemand is veilig voor het kwaad. Dat kwam hard binnen bij dit boek. Ik legde later de hand op een genummerde uitgave van het verzameld werk van Bassani in het Nederlands.
8. De vier maaltijden door Meir Shalev. Het lezen van Shalev begon met Een Russische roman maar deze is wellicht zijn mooiste. Een verhaal als een symfonie, prachtig geschreven in de mooie zinnen van Shalev (vertaald door Ruben Verhasselt). En ja, ook na dit boek was er nog maar één keuze: alles van Shalev in de kast. En alles intussen gesigneerd.
9. The mayor of Casterbridge door Thomas Hardy. Gekozen voor de Engelse leeslijst op school maar op dat moment ontdekte ik de voor mij toen nog onbekende Hardy. Gevraagd door de docente Engels naar dit boek zei ik simpelweg: 'Dit is het beste boek dat ik ooit gelezen heb'. Doordat de docente Engels hetzelfde vond, leverde dat ook een hoog cijfer op mijn mondeling op. Maar ik loog niet: dit boek staat nog steeds hoog in mijn favorietenlijst. Ik heb hiervan een simpele Penguin staan.
10. De verloofden door Alessandro Manzoni. Ik las het aan de oevers van het Gardameer in het kader van mijn vaste project 'lezen op locatie'. Ik was benieuwd naar dit boek wat zo klassiek is in Italië (de eerste moderne Italiaanse roman) en belangrijk was voor de Italiaanse taal als geheel. De beschrijvingen van de invloed van een pestepidemie op het leven van gewone burgers vond ik aangrijpend. Net zoals oorlog willekeurig slachtoffers maakt (zie onder 7), doet de pest dat ook. En de beschrijvingen van Manzoni over de ontwrichting van de samenleving zijn intens maar prachtig. Ik heb de versie die verschenen is in de Gouden Reeks.
    
11. Het leven en de opvattingen van de heer Tristram Shandy door Laurence Sterne. Opgepakt op basis van tips van anderen en ik was verbijsterd na het lezen van dit boek: zoiets idioots en tegelijkertijd briljants had ik nog nooit gelezen. Toen ik het uit had, had ik het gevoel dat het volmaakte boek geschreven was. Ik las het in de vertaalde Athenaeum-Polak & Van Gennep-uitgave, die verscheen in een oplage van 4000.
    
12. Opperlandse Taal- en Letterkunde door Battus. Eén van de alter ego's van Hugo Brandt Corstius maakte het plezier in taal opnieuw in mij wakker. Wat Battus doet kan helemaal niet, 'Opperlands is de Nederlandse taal op vakantie', zei hij ooit. Maar wat een mooie vondsten en in het boek zie je al de analytische kracht van hem terug, die hij in zijn genadeloze polemieken weer op een andere manier gebruikte. En dus staat de complete Brandt Corstius met alle pseudoniemen in mijn kast. Uiteraard ook de gebonden eerste druk van deze.
13. De naam van de roos door Umberto Eco. Voor een bibliofiel is het lezen over een brand waarbij een bibliotheek met allerlei klassieke incunabelen in vlammen opgaat onverdraaglijk. Het was mijn eerste kennismaking met Eco. Daarna heb ik mij door De slinger van Foucault heengeworsteld en andere vuistdikke romans van zijn hand. Maar De naam van de roos is het meest dierbaar gebleven, al heb ik hiervan slechts een reguliere paperback. 
    
14. Eerst grijs, dan wit, dan blauw door Margriet de Moor. Gelezen omdat het de AKO-literatuurprijs won en direct gegrepen door de schrijfstijl van De Moor. Schitterende taal en zinsbouw, een mysterieuze manier van schrijven en een unieke stem in de literatuur. Geen enkel boek van De Moor heeft mij daarna ooit teleurgesteld. Van deze heb ik de toch wat schaarse gebonden eerste druk.
15. De kathedraal van de zee door Ildefonso Falcones. Gelezen omdat ik naar Barcelona ging en wilde 'lezen op locatie' (zie ook 10.). Indrukwekkende geschiedenis over de bouw van de kathedraal Santa Maria del Mar. En om dan na het lezen van dit boek en ondergedompeld te zijn in het Barcelona van de middeleeuwen daadwerkelijk in de kathedraal te staan en de hoofdpersonen van de roman als het ware te horen fluisteren in de zuilengang is onvergetelijk. Later kocht ik een mooie gebonden Engelse vertaling.
16. De belofte door Chaim Potok. Opgepikt tijdens een boekenverkoop tijdens de jaarlijkse Uitmarkt in Amsterdam, waar uitgevers restanten en beschadigde exemplaren verkochten. De belofte was mijn eerste kennismaking met Potok en ik was getroffen door hoe hij een voor mij onbekende wereld beschreef, de chassidische joden in New York, en hoe hij een thema zoals de confrontatie tussen een behoudend, religieus/sektarisch waardensysteem en een cultuur die openstaat voor modernere invloeden beschrijft. Zo'n thema geldt voor alle geloven/waardesystemen en daarom is Potok mij dierbaar. En staat de complete Potok in mijn kast, ook van deze de eerste Nederlandse druk.
    
17. Odyssee door Homerus. Ik heb veel klassieken gelezen omdat ik vond dat dit onderdeel moest zijn van mijn lees curriculum. Niet alle boeken die nu nog als klassiek gelden overleven de tijd, soms is het hard werken om er doorheen te komen. Maar de Odyssee is simpelweg briljant en ik kan sindsdien niet meer naar een opkomende zon kijken zonder bij mijzelf te denken aan de 'rozevingerige dageraad'. Ik heb een mooie editie uit de Baskerville-reeks van Athenaeum-Polak & Van Gennep.
18. De stad der blinden door Jose Saramago. Schitterende beschrijving van hoe een noodsituatie een samenleving lam legt en hoe een overheid daar op reageert. Maar ook: hoe dit bij sommige mensen het kwaad naar voren brengt zodat zij gaan profiteren van andere slachtoffers. Genoeg parallellen met de situatie tijdens covid in elk geval. Geen bijzondere editie van dit boek.
    
19. Bouvard en Pecuchet door Gustave Flaubert. Misschien lag de keuze voor Madame Bovary meer voor de hand en dat is ook een meesterlijk boek. Maar wat heb ik genoten van Bouvard en Pecuchet en ook het Woordenboek van pasklare ideeën dat er achter zat. De onbarmhartigheid waarmee Flaubert zijn hoofdpersonen neerzet, hun domheid en ijdelheid etaleert en ook hoe hij kritiek geeft op bepaalde vormen van wetenschap vond ik prachtig. En het Woordenboek hilarisch. Helaas heeft Flaubert het boek niet kunnen voltooien, hij overleed nog voor het af was. Ik heb de mooie gebonden uitgave, verschenen bij De Arbeiderspers, vertaald door Edu Borger.
    
20. Joe Speedboot door Tommy Wieringa. De grote doorbraak van Wieringa en weer zo'n boek dat mij verraste en ook meteen overtuigde dat ik te maken had met een groot schrijver die ik dringend moest gaan volgen. Wat een boek vol energie is dit en hoe mooi geschreven. Terecht ook als actieboek benoemd voor Nederland Leest 2024. Ook Wieringa is iemand die prachtig schrijft, scherp inzicht heeft in menselijke overwegingen en de hypocrisie in welluidende zinnen blootlegt. Heerlijk om te lezen en te herlezen. Uiteraard hiervan de 1e druk, intussen gesigneerd.
    

Zo'n lijst van 20 is natuurlijk veel te kort. Ik heb zoveel boeken niet genoemd die wellicht ook een plekje hadden moeten krijgen. Het was makkelijker geweest als ik mij had beperkt tot één genre, zoals 'Nederlandse literatuur' of 'Boeken over boeken' of 'naoorloogse romans', en dan had ik ook met gemak 20 boeken per categorie kunnen kiezen. Het is een beetje alsof je moet stemmen voor de top 2000 en je het op een gegeven moment niet meer weet wat je moet kezen. Want hier hadden ook titels van Adriaan van Dis, Dostojewski, Gogol, Tolstoj, Dickens, Pfeijffer, Büch, Mulisch en wie al niet meer op gekund en gemoeten. Maar ja...